Spektrum Ticareti Nedir?

İnsanlar bilgiye zamandan ve mekandan bağımsız olarak erişmek istedikçe ve bu ihtiyaç arttıkça, mobil haberleşme sistemlerinin önemi de artmaya başlamış ve bu sistemlerin kurulabilmesini sağlayan en önemli araç olan elektromanyetik frekans spektrumu giderek stratejik bir kaynak haline gelmiştir. Spektrum kullanıldıkça tükenmeyen doğal bir kıt kaynaktır ve diğer kıt kaynaklarda olduğu gibi etkin ve verimli kullanılması esastır.

Spektrum yönetiminde geleneksel olarak “düzenle ve kontrol et” yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntemde, frekans spektrumunun nasıl ve kim tarafından kullanılacağı devlet denetiminde ülkelerin haberleşme idaresi tarafından belirlenmektedir. Ancak, hem bu yöntemin yıllar boyunca uygulaması sırasında tespit edilen bazı eksiklikler ve mobil haberleşmenin tüm dünyada hızla yayılması, hem de özellikle 1980’li yıllardan sonra başlayan serbestleşme akımlarının bir neticesi olarak spektrum yönetiminde piyasaya dayalı yeni politikalar oluşturulmuş ve uygulanmaya başlanmıştır.

Bu kapsamda, piyasaya dayalı mekanizmaların kullanılmasını destekleyen ve sıklıkla “esnek spektrum yönetimi” olarak tabir edilen alternatif spektrum yönetimi yöntemleri geliştirilmeye başlanmış ve spektrum ihaleleri veya spektrum ticareti adı altında uygulamaya başlanmıştır. Bu bağlamda, spektrum yönetiminde piyasaya dayalı literatürdeki mekanizmalardan bir tanesi frekans spektrumu için ikincil pazarlar oluşturulması ile alakalı spektrum ticaretidir.

Spektrum ticareti, spektrum kullanım lisansı sahiplerinin bu lisanslarını ikincil pazarlarda alıp-satmasına, yani spektrum kullanım haklarının bir taraftan diğer bir tarafa aktarılmasına imkan vermektedir. Bu çerçevede, spektrum ticareti temel olarak, spektrum kullanımına ilişkin hak ve yükümlülüklerin tamamının veya bir kısmının düzenleyici çerçeve kapsamında devredilmesi yoluyla yapılabilmektedir.

Spektrum ticaretinin uygulamaya geçirilmesinden önce, taraflar arasında aktarılabilen mülkiyet haklarının açık olarak tarif edilmesi gerekmektedir. Hak ve yükümlülüklerin detaylı olarak belirlenmesi, alıcı, satıcı, düzenleyici idare ve ilgili durumlarda mahkemeler arasında ortak anlayışın tesis edilmesi için gereklidir.

Bu kapsamda, bir spektrum lisansında bulunan uluslararası olarak kabul gören hak ve yükümlülükler

• Kullanım için belirlenen frekans bandı,
• Bandın kullanılacağı coğrafi alan,
• Lisans süresi,
• Bandın hangi teknolojilerle kullanılacağı,
• Diğer kullanıcılardan korunma koşulları ve
• Lisans sahibinin diğer kullanıcılara zararlı enterferans yaratmaması için uyacağı kuralları

içermektedir.

Spektrum kullanım haklarının yeniden yapılandırılabilmesinin yanı sıra bu haklarla ilişkilendirilmiş hizmet ve teknoloji kullanımına ilişkin kısıtlamaların da kaldırılması spektrum serbestleşmesi olarak tanımlanmaktadır. Spektrum serbestleşmesiyle spektrum ticaretinin birlikte uygulanması, kıt spektrum kaynağının daha etkin kullanımını sağlayacağı için elde edilen toplam fayda seviyesini de artıracağı öngörülmektedir.

Serbestleşmenin olmadığı durumda ikincil pazar aktiviteleri mevcut hakların el değiştirmesi ile sınırlı olacaktır. Spektrum ticareti olmadan sadece serbestleşmenin uygulanması durumunda ise uygulama pazardaki mevcut oyuncuların hizmet veya teknolojiler arasında değişim yapabilmesiyle sınırlandırılmış olacaktır. Başka bir deyişle, mobil haberleşme sektöründe spektrum ticaretinin uygulanması, spektruma kimin eriştiği ile ilgili kararların piyasa oyuncuları tarafından verilmesi, spektrum serbestleşmesinin spektrum ticareti ile birlikte uygulanması ise spektrumun hangi hizmet ve teknolojilerle nasıl kullanıldığına ilişkin kararların piyasa oyuncuları tarafından verilmesi anlamına gelmektedir.

Spektrum ticareti uygulamasının çeşitli avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır.

Avantajlar; verimliliğin artırılması için işletmeler üzerinde doğrudan baskı oluşmasını, spektrumun değerine ilişkin şeffaflığı, artan rekabeti ve yenilikçi gelişmelerin desteklenmesini içermektedir.

Dezavantajlar; artabilecek enterferans riskini, tüketiciler aleyhine oluşabilecek standardizasyonu, piyasa gücünün istismar edilmesini, yüksek maliyetlerin oluşmasını ve kamu çıkarlarının zedelenmesi endişelerini içermektedir.

Spektrum ticaretinin avantajları ve dezavantajları birlikte değerlendirildiğinde, farklı uygulamaları kapsamında spektrum kullanımına getirdiği esneklikle, spektrum kaynağının daha etkin bir şekilde kullanılacağı ve bu kapsamda spektrumdan daha fazla fayda sağlanacağı değerlendirilmektedir.

Her ne kadar piyasaya dayalı mekanizmaları içeren esnek spektrum yönetimi politikalarına doğru bir geçiş yaşanmaktaysa da, sistemin sağlıklı çalışması, ülkelerin spektrum idarelerinin, teknik, ekonomik ve hukuki açılardan düzenleme (yönetim, izleme ve denetleme) yapmalarını ve titiz kontrolünü gerektirmektedir.

Yazan: Bilişim Başuzmanı Yusuf Korhan SELEK

Kaynakça: 

• Xavier, P. and Ypsilanti, D., (2006). Policy issues in spectrum trading. Info. 8 (2), 34-61.
• Cave, M. and Webb, W., (2003). Designing property rights for the operation of spectrum markets. Papers in Spectrum Trading No.1. Centre for Management under Regulation Warwick Business School.
• Analysys et al., (2004). Study on conditions and options on introducing secondary trading of radio spectrum in the European Community. London: Analysys Consulting. May 2004.
• Selek, Y. K., (2008). From “Command and Control” Methods to “Flexible” Spectrum Management: Comparing Turkey with other Markets. Thesis of Master of Arts in Communications Policy at University of Westminster.