Finansal Yatırım Kararı Verirken Dolandırıcılıktan Korunmak için Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Yatırım, bireylerin tasarruflarını en iyi şekilde değerlendirme çabasıdır. Ancak finansal okuryazarlık eksikliği, yatırımcıların istenmeyen sonuçlarla karşılaşmalarına neden olabilir.

Av. Dr. Davut Gürses, finansal yatırım kararı alırken ve en sık yaşanan mağduriyetlerden biri olan “dolandırıcılıktan” korunmak için dikkate alınması gereken temel adımları sıralıyor.

Gelişen teknoloji, finansal yatırım dünyasının kapılarını yeni fırsatlara açsa da beraberinde dolandırıcılık risklerini de getiriyor. Yatırım konusunda bilgi kirliliğinin hüküm sürdüğü bu çağda, finansal okuryazarlık kritik bir öneme sahip. Fakat pek çok kişi finansal okuryazarlığın tam anlamıyla ne olduğunu veya neden bu kadar kritik olduğunu bilmiyor. Av. Dr. Davut Gürses, yatırım yapmaya karar veren bireylerin dolandırıcılık risklerinden korunmaları için dikkate almaları gereken 10 kritik adımı sıralıyor.

Pacta Hukuk Kurucu Ortağı ve T.C. Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Görevlisi Av. Dr. Davut Gürses, “Yatırım, bireylerin tasarruf ettikleri belirli bir miktar parayı çeşitli araçlardan faydalanarak kazanç veya gelir sağlamaya yönelik olarak kullanması olarak tanımlanmaktadır. .Bu kapsamda bireyler ellerinde bulunan sınırlı kaynaklarla en yüksek faydaya ulaşmayı hedeflemektedir. Diğer taraftan ne yazık ki, ülkemizde yapılan çalışmalara göre finansal okuryazarlık düzeyi istenilen seviyenin altında. Bu da demek oluyor ki, yeterli bilgiye sahip olmadan, profesyonel destek hizmeti almadan yatırım yapan birçok kişi maddi zararla karşı karşıya kalabiliyor” diyerek, finansal okuryazarlığın önemini ve bu oranın neden artırılması gerektiğini açıkladı.

Finansal okuryazarlık; finansal konularda bilgi, beceri ve güvene dayanarak doğru finansal kararlar alabilme yeteneğidir. Yatırımların risk ve getirisi, enflasyon oranları, faiz hesaplamaları, yatırım araçlarının avantaj ve dezavantajları gibi konularda bilgi sahibi olmayı içerir. Yatırım yaparken, finansal okuryazar bireyler; risk analizleri, getiri beklentileri, piyasa trendleri gibi çeşitli faktörleri göz önünde bulundurarak daha bilinçli ve sağlam kararlar alabilirler. Bireyler, finansal okuryazarlık sayesinde finansal ürünleri ve hizmetleri daha iyi anlar, yatırım yaparken hangi unsurlara dikkat etmeleri gerektiğini bilirler. Ayrıca, potansiyel risklere karşı kendilerini koruma yollarını da bilirler.

“Finansal okuryazarlık, sadece belli bir kesime hitap etmez; her yaş, gelir ve eğitim seviyesinden birey için esastır. Ekonomik istikrar ve finansal sağlamlık açısından, toplumun genelinde yüksek finansal okuryazarlık seviyesine sahip bireylerin varlığı büyük önem taşımaktadır. Finansal okuryazar bireylerin sayısının artması, ekonomik büyüme ve finans piyasalarının sağlıklı işleyişi açısından olumlu katkılarda bulunmaktadır. Sonuç olarak, finansal yatırım yapmadan önce finansal okuryazarlık seviyenizi yükseltmek, riskleri minimize ederken maksimum getiriyi elde etmenizi sağlar. Bu nedenle, yatırım kararlarınızı almadan önce finansal eğitim almak, araştırmalar yapmak ve uzman görüşlerinden faydalanmak oldukça değerlidir”.

Av. Dr. Davut Gürses, yatırım yapmaya karar veren bireylerin dolandırıcılık risklerinden korunmaları için dikkate almaları gereken 10 kritik adımı ise şöyle sıralıyor:

1. “Kısa sürede yüksek getiri vaat ediliyor ise şüphelenin”

Sosyal medyada sıkça rastlanan hızlı ve yüksek kazanç vaat eden reklamlar, birçok kişiyi bu yatırımlara çekiyor. Fakat unutmamak gerekir ki finansal bilgisi sınırlı olan bireyler, bu vaatlere kolayca kapılarak detaylı bir araştırma yapmadan yatırım yapabiliyor. Bu tür yüksek getiri vaatleri, dolandırıcılık için bir yöntem olarak da kullanılabiliyor ve yatırımcıyı maddi zarara uğratabiliyor. Bu sebeple, hızlı ve büyük kazanç vaatlerine karşı dikkatli ve şüpheci olmak önem taşıyor.

2. Ani Kararlar, Ani kayıplar: “Yatırım kararınızı ‘fırsat kaçacak’ baskısı altında hızlı bir şekilde almayın.”

Finansal yatırım kararı alınırken detaylı bir değerlendirme gerçekleştirmeden dürtüsel davranışlar ile hızlı bir şekilde karar alınması önerilmemektedir. Bilinçli finansal yatırımcılar yatırım yaparken birçok alternatifi göz önünde bulundurmaktadır. Fırsatın kaçması, fiyatların yükselmesi ve benzeri baskılar altında değerlendirme yeteneği azalabilir ve riskler göz ardı edilebilir. Ayrıca bu husus dolandırıcılar tarafından da sıklıkla kullanılmaktadır. Bu nedenle ani ve tepkisel yatırım kararlarından kaçınmak yatırımcıları kuşkusuz koruyacaktır.

3. Vergiye Dikkat: “İlgili yatırımın hukuki ve vergi boyutunu araştırın.”

Finansal yatırım kararı almadan önce ilgili yatırımın hukuki açıdan değerlendirilmesi önemlidir. Finansal okuryazarlığın gelişmesi kapsamında gerçekleştirilecek yatırım ile ilgili bilgi edinme ve araştırma yapılması gerekecektir. Zira gerçekleştirmek istenilen yatırım hukuken yasak veya suç olabilir. Bu halde yatırım yolu ile kazanç elde etmek isterken hukuki bir sorumluluk doğması söz konusu olacaktır.

Finansal yatırım araçları ve bu yönde hizmet veren şirketler çoğunlukla özel bir kanuna tabidir. Özel bir kanuna tabi olmaması ilgili yatırımın kesinlikle yasak ve suç olduğunu elbette göstermeyecektir. Ancak kanun ile yasaklanmış bir faaliyet veya gerçekleştirilmesi suç teşkil eden bir yatırım söz konusu olabilecektir. Bu kapsamda araştırmanın yatırımın hukuki boyutu yönünden de tamamlanması gerekmektedir.

Ek olarak; finansal yatırım gerçekleştirilmesi neticesinde vergi yükümlülüğü doğabilir. Bu durum yatırım kararını kuşkusuz etkileyecektir. Bu nedenle ilgili yatırım gerçekleştirilmeden önce detaylı bir araştırma yapılması ve hatta vergi konusunda uzman kişilerden finansal yatırımın vergi boyutu ile ilgili olarak görüş alınması önerilmektedir.

4. Lisans ve Yetki Kontrolü: “İşlemin karşı tarafının bu işi yapmak konusunda yetkisinin, lisansının olup olmadığını araştırın.”

Yatırım yapmadan önce en temel prensip, sistemi ve kuralları iyi anlamaktır. Yatırımın gerçekleştirileceği platform veya kurumun yasal izinlere sahip olup olmadığı kontrol edilmelidir. Çünkü bu izinler, ilgili kurumun belirli standartlara ve kurallara uygun olarak faaliyet gösterdiğini teyit eder. Yetkili bir otorite tarafından verilen izin, lisans ve yetki ilgili faaliyeti gerçekleştiren tarafın denetlendiğini ve bu alanın düzenlendiğini gösterir.

Örneğin; Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu bankalara kuruluş ve faaliyet izni vermekle yetkilidir. Aynı zamanda bankalar BDDK denetimi ve gözetimi altındadır. Mevzuat gereği faaliyeti izne tabi olan ancak izinsiz faaliyet gerçekleştiren kurum veya kişilerin tarafı olduğu yatırım işlemleri maddi zarara neden olabilir. Bu durum elbette ki hukuk kurallarının bu işleme taraf olan yatırımcıları hiç korumadığı anlamına gelmese de, yetkisiz veya lisanssız faaliyette bulunan taraflara güven duyularak yatırım yapılması neticesinde yaşanılacak maddi zararın tamamen tazmini mümkün olmayabilir.

5. Deneyim Paylaşımı: “Daha önce bu yatırımı yapmış kişilerle görüşün, ancak bu kişileri siz seçin. İşlem tarafının yönlendirdiği kişilerin görüşlerine itibar etmeyin.”

Finansal yatırım gerçekleştirmeden önce bu yatırımı yapmış kişiler ile görüşmek ve fikir alışverişinde bulunmak önemlidir. Bu, yatırımın avantaj ve dezavantajlarının görülmesini sağlayabilir ancak burada önemli olan bu kişileri, yatırım yapacak olan kişinin seçmesidir. Yatırım işlemi tarafının yönlendirdiği, referans gösterdiği kişiler yanıltıcı veya kötü niyetli olabilir. Görüşlerine itibar edilecek kişilerin işlem tarafından bağımsız olarak seçilmesi gerekmektedir.

6. Fiziksel Değerlendirme: “Yatırım bir işletme bünyesinde yapılacaksa mutlaka bu iş yerini fiziken ziyaret edin ve bu işletmeyi, ticaret sicil kayıtları ışığında araştırın. Yatırım kararınızı, işlem tarafını görmeden (sadece mesafeli olarak uzaktan görüşerek) almayın.”

Finansal yatırımın bir işletme nezdinde gerçekleştirilecek olması durumunda, işletmenin ticaret sicil kayıtlarının incelenmesi önemli. İşletmenin ticari yapısı, sermayesi, yetkili kişileri hakkında bilgi sahibi olunması yatırım kararını etkileyebilir.

Ayrıca bu iş yerinin fiziken ziyaret edilmesi de önerilir. Yalnızca uzaktan iletişim araçları vasıtasıyla alınan bilgiler ve görüşülen kişiler yeterli olmayabilir. İlgili işletmenin bizzat ilgili işletmenin ziyaret edilmesi ve yetkili kişilerden bilgi alınması finansal yatırım kararı alınmasında önemli bir rol oynayacaktır.

7. “İşlem tarafının sizin fonunuzu nasıl değerlendireceği konusunda bilgi talep edin.”

Finansal yatırım yapmak için yatırılan fonun işlem tarafınca nasıl değerlendirileceğinin öğrenilmesi gerekir. Bazı kuruluşların tabi olduğu özel kanunlarda yatırılan fonların korunması ve işlem tarafınca değerlendirilmesine yönelik sınırlamalar mevcuttur. Bu sınırlamalara tabi olan veya olmayan gerçek ve tüzel kişi işlem tarafının yatırılan fonu nasıl değerlendireceği hakkında bilgi sahibi olunması tavsiye edilmektedir.

8. Sözleşme Şartı: “İşleme ilişkin olarak mutlaka sözleşme yapılmasını talep edin. İşleme ait sözleşmeyi incelemeden imzalamayın. İşlem tarafının sözleşme tarafı olup olmadığını kontrol edin. İşlem tarafının imza örneğini temin etmeden sözleşmeyi imzalamayın.”

Finansal yatırım yapmak amacı ile fon yatırmadan önce mutlaka sözleşme akdedilmesi gerekmektedir. Sözleşme akdedilmesindeki amaç; tarafların, hak ve yükümlülüklerin, taahhütlerin, ücretin, sözleşme süresinin, yatırım çerçevesinin ve diğer esaslı unsurların belirlenmesidir. Bu sözleşmelerin hazır bir şekilde yatırımcıya sunulması halinde dikkatlice incelenmesi önem arz etmektedir. Zira günümüzde birçok sözleşme genel işlem koşullarını içermektedir. İmzalanan sözleşmede yatırımcıya tek taraflı ağır yükümlülükler yüklenmiş olabileceği gibi sonrasında hak talep etmesini kısıtlayıcı hükümler de eklenmiş olabilecektir. Bu durumu önlemek adına öncelikle sözleşme talep edilmesi, imzalanacak sözleşmenin ise detaylı bir şekilde incelenmesi yatırımcı yararına olacaktır.

Son olarak işlem ve sözleşme tarafının sözleşmeyi akdetmeye yetkili olduğunu gösteren imza sirkülerinin temin edilmesi gerekecektir. Böylelikle ilgili işlem tarafının sözleşmeyi imzaya yetkili olduğu teyit edilebilecektir.

9. Bankacılık İşlemleri: “Elden para teslim etmeyin. Bir banka hesabına para gönderecekseniz, bu hesabın işlem tarafına ait olup olmadığını kontrol edin ve dekonta işlem açıklamasını mutlaka yazın.”

Finansal yatırımlarda işlem tarafına elden para teslim edilmesi olası bir uyuşmazlıkta ilgili fonun teslim edildiğinin kanıtlanması bakımından zor olabilecektir. Bu nedenle para tesliminin finansal kuruluşlar aracılığıyla gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Bu şekilde ilgili tutarın gönderildiği alıcı ile ilgili azami bilgi sahibi olunması da mümkündür.

Bir banka hesabına para gönderilmesi halinde alıcı bilgilerinin işlem tarafı bilgileri ile uyuşup uyuşmadığına dikkat edilmesi gerekmektedir. İleride alıcının kötü niyetli olarak yatırım konusu tutarın kendine gönderilmediği iddialarını engellemek adına alıcı ve işlem tarafının aynı olması önemlidir. Aksi durumda işlem tarafı, yatırım konusu tutarın kendisine gönderilmediğini ileri sürebilir. Bu tür iddiaları engellemek adına, alıcı ve işlem tarafı bilgilerini kontrol etmek tedbirli bir davranış olacaktır.

Ayrıca para transferi sırasında mutlaka işlem açıklaması yazılması önerilmektedir. Yatırımcı ve işlem tarafı arasındaki sözleşme kapsamında olan bu transfer işlemine ilişkin açıklama yazılması olası uyuşmazlıklarda ilgili tutarın gönderim amacını kanıtlar nitelikte olacaktır.

10. Teminat Talep Edilmesi: “Mümkünse, verdiğiniz paranın iadesi için teminat talep edin.”

Finansal yatırım her zaman vaat edilen ve beklenen sonucu vermeyebilir. Bu nedenle öngörülemeyen gelir kaybına karşı tedbirli olun. Bu noktada yatırımcı olarak, zararınızı veya kaybınızı telafi yöntemi için teminat talep etmeniz önerilmektedir.