İnternet değişim noktası

Tüm İnsanlığın yegane kesişim noktası olan İnternet, her zaman büyüme ve genişleme eğilimindedir. Bu eğilimin neticesi olarak, gelişimini hiçbir zaman tamamlamamakta ve tamamlaması da beklenmemektedir.

Ülkemizde, İnternet’in kullanıldığı ilk yıllar olan 90’lı yıllarda bir haftalık İnternet kesinti süreleri kabul görürken, bu rakam 2000’li yıllarda saatler mertebesine kadar düşmüştür. Günümüzde, bu hassasiyet, kesinti süresi yerine gecikme süresine doğru bir devinim yaşamıştır.

Şüphesiz bu iyileşmede, azalan transmisyon maliyetlerinin, İnternet omurgasında çalışan cihazların birden fazla transmisyon yoluna sahip olmalarının [1],  uluslararası içeriğin lokal kopyalarının “Akamai” gibi şirketler tarafından dünyanın dört bir yanında bulunan veri merkezlerinde barındırılıyor olmasının [2],  içeriğin, yüksek barındırma kapasitesine sahip; enerji, data ve iklimlendirme altyapılarıyla sıfır kesintiyi hedefleyen Seviye-3 (tier-3) ve Seviye-4 (tier-4) sertifikalarına sahip veri merkezlerinin  artmasının [3], bir çift fiber optik kablo üzerinden 8 Tbps akış hızında veri taşımasına imkan sunan teknolojilerde yaşanan gelişmelerin ve ulusal/uluslarası ölçekte çalışan İnternet Servis Sağlayıcılarının (İSS) trafik değişimine imkan sunan İnternet Değişim Noktalarının (İDN – Internet Exchange Point-IXP) sayılarının artmasının, büyük etkisi vardır.

İnternet üzerinde bir noktaya ulaşmak istediğinizde, çok kısa sürede uzun ve meşakkatli bir yol almanız gerekecektir. Örneğin; Kırıkkale’nin Çelebi ilçesindeki bir bilgisayardan “Colorado Spring Üniversitesi”nin İnternet sayfasına ulaşmak istediğinizde, onlarca “Point of Presence” (POP) noktasından yönlendirme protokolleri marifetiyle geçerek, [4] istediğiniz içeriğe erişebileceksiniz [5]. Bu yolculuğunuz, günümüz koşullarında her bir istek için ortalama 100 milisaniye civarında sürecektir. Bu süreyi kısaltmanın yanı sıra kaliteli iletişim için gerekli; gecikme, gecikmedeki değişim, paket kayıpları gibi parametrelerin kabul gören değerlerde olması için, İDN’lerin İnternet altyapısında yer alması büyük önem arz etmektedir.

İDN; ulusal ve uluslararası ölçekte çalışan birçok İSS’e Katman 2 ve/veya Katman 3 seviyesinde ücretsiz İnternet trafik değişim imkanı sunan bir platformdur. İnternet’in doğası gereği, kullanıcıdan İnternet’e veya İnternet’den kullanıcıya doğru akan trafik, farklı İSS altyapılarından geçmektedir. Bunun için İSS’ler arasında ara bağlantıya ihtiyaç duyulmaktadır. Ara bağlantıyı talep eden İSS, bu hizmeti almak istediği işletmeciye, aldığı hizmet karşılığında ödeme yapmak durumundadır. İDN’ler sayesinde aynı içeriğe erişmek için birden fazla İSS altyapısından ve cihazından geçmek yerine sadece tek bir atlama noktasıyla aynı içeriğe erişmek mümkün olacaktır. Ayrıca ücret karşılığında gerçekleştirilen ara bağlantı ihtiyacı ücretsiz veya sadece maliyet oranında karşılanmış olacaktır.

İDN’lerde, genellikle eş değer trafik kapasitesine sahip İSS’ler arasında trafik değişiminin yapılması tercih edilir. Şekil-1’de basit bir İDN modeli görmek mümkündür.

Şekil-1: İDN Modeli

İDN’ler, idari yapılarına göre;

• İşletme ve kurulum maliyetleri, kullanım oranına göre İSS’ler tarafından paylaşılan,
• Kamu veya üniversiteler gibi kar amacı olmayan tüzel kişilikler, tarafından kurulan ve işletilen,
• Kar amacıyla kurulan işletmeler olarak sınıflandırabiliriz.

“Akamai” tarafından, İnternet üzerinden elde edilen veriler kullanılarak yapılan bir çalışma, vakit nakittir sözünün güzel bir örneğidir. Bu çalışmaya göre, günde 100.000 Dolar kazanan ticari bir İnternet sitesinin bir saniye gecikmeden dolayı kaybettiği yıllık gelir 2.255.500 Dolar olarak hesaplanmıştır [7]. Bu durum İnternet erişim hızındaki gecikmenin ne denli önemli olduğunu göstermektedir.

Ülkemizde ilk İDN kurulma çalışmaları Borusan Telekom, SmileAdsl, Global İletişim, Grid Telekom, Koç Net, Turkcell-Superonline ve TurkNet tarafından hayata geçirilen Türkiye Network Altyapı Platformuyla (TNAP) başlamıştır. Tam olarak İDN olmayan bu organizasyon, büyüme evresini devam ettirmektedir.

Bunun dışında İSS hizmeti sunan Terramark tarafından İstanbul’da kurulan gerçek anlamda İDN modelini sağlayan İST-İX, daha sonra global bir ağa sahip Verizon tarafından satın alınmıştır.

Dünya’da yaklaşık 800 adet farklı lokasyonda çalışan İDN bulunmaktadır. Ülkemizde İDN’lerin kurulması ve büyümesi genel anlamıyla iktisadi kurallar çerçevesinde ilerlemektedir. Bu kapsamda 1995’de kurulan Avrupa’nın büyük bir İDN’si olan “Deutscher Commercial Internet Exchange” (DE-CIX), Ülkemizde iki farklı lokasyonda hizmet vermek üzere kurulmuştur [8].

Ülkemizde, ticari kaygıları olmayan, siber güvenlik çalışmalarına katkı sağlayacak, Ülke sathına yayılmış, Kırıkkale gibi haberleşme altyapı kesişim noktalarının bulunduğu illere İDN’lerin kurulma çalışmalarının hızlandırılmasının, Ülkemizin 2023 ve 2071 hedefleri için önem arz ettiği değerlendirilmektedir.

Bilişim Uzmanı Mustafa DEMİREL

Kaynakça

[1] https://www.samson.de/document/l153en.pdf

[2] http://wwwnui.akamai.com/gnet/globe/index.html

[3] https://uptimeinstitute.com/TierCertification/certMaps.php

[4] https://www.itu.int/en/ITU-D/Regional-Presence/AsiaPacific/Documents/S04-Internet-introduction.pdf

[5] http://web.stanford.edu/class/msande91si/www-spr04/readings/week1/Howstuffworks.htm

[6] https://www.iso.org/ics/35.100/x/

[7] https://www.webpagefx.com/blog/internet/website-page-load-time-conversions/

[8] https://www.internetexchangemap.com/